#HakÇetelesi kampanyası için sivil toplum örgütlerinin çalışmalarını yakından tanımaya devam ediyoruz. Bu hafta, hem akademi hem de sivil toplum alanındaki deneyimiyle yeni bir proje oluşturan İnsan Hakları Okulu (İHO) ile konuştuk. İnsan Hakları Okulu’ndan Elçin Aktoprak, İHO’nun Şubat 2019’da başlayacak ilk dönemiyle ilgili detayları ve #HakÇetelesi tanımlarını Sivil Düşün ile paylaştı. İnsan hakları alanında güncel yayınlara, İHO’nun nasıl ortaya çıktığına ve atölyeleriyle ilgili ayrıntılara göz atabileceğiniz röportajı aşağıda bulabilirsiniz:
İnsan Hakları Okulu (İHO) nedir, kimlerin fikir ve girişimleriyle ortaya çıktı?
İHO, AB Türkiye Delegasyonu Demokrasi ve İnsan Hakları Aracı tarafından fonlanan bir projenin en temel ayağı. Temelde uzaktan eğitim kullanılarak yürütülecek ücretsiz insan hakları atölyeleri diyebiliriz. Tamamen gönüllülük esaslı, gelişen teknik olanakları kullanan, herhangi bir kredi veya diploma söz konusu olmayan, katılımcıların meraklarına ve kendi öz öğrenme disiplinlerine dayanan farklı bir akademik alandan bahsediyoruz.
Ortaya çıkışının da iki temel dinamiği var. İlki, SBF İnsan Hakları Merkezi’nin fiilen kapatılması, ikincisi de hem bu merkezde hem de Ankara Üniversitesi İnsan Hakları Yüksek Lisans programında çalışmalarını yürüten akademisyenlerin çok önemli bir kısmının BAK imzacı olmaları nedeniyle ihraç edilmeleri. Dolayısıyla birbiriyle iç içe geçmiş bu iki akademik alanda birlikte çalışan akademisyenlerin ihraçlarının ardından ihraç edilmeyen birkaç meslektaşlarıyla birlikte “ne yapabiliriz” tartışmasından doğan bir girişim. Fakat atölye yürütücüleri sadece bu çekirdek kadrodan gelmiyorlar. Uzun dönemdir hak savunuculuğu alanında emek sarf eden insan hakları savunucuları ve farklı üniversitelerden ihraç insan hakları üzerine çalışan akademisyenler de yine kendi alanlarında atölyeler yürütecekler.
İHO atölye dönemi ne zaman başlıyor, okula kimler kayıt olabilecek?
İHO internet alanında alternatif bir alan olarak Şubat 2019’dan itibaren faaliyete geçecek. Her sene 6 haftalık dört dönem üzerinden farklı atölyeler katılımcılara açılacak. Ocak ayından itibaren başvuru çağrısına çıkacağız. Temelde lisans mezunu ve/veya lisans mezunu olmasa da STÖ’lerde gönüllü ve profesyonel çalışan katılımcılar kayıt olabilecekler ama pilot program uygulamamız bitince yeni kriterler eklemek de mümkün. Tüm bu ayrıntılar Ocak 2019’da web sitemizden duyurulacak.
Geçmişte İHO’ya benzer girişimler oldu mu, böyle bir araştırmanız var mı?
Aslında uluslararası alanda uzaktan eğitim modelleri son derece gelişmiş bir şekilde devam ediyor ve Türkiye’de de elbette Anadolu Üniversitesi’nin açık öğretim sistemi en gelişmiş ve deneyimli model; ama İHO’nun bu tarz bir açık öğretim sistemi olmadığının altını çizmek gerekir. İHO üniversite veya benzeri bir eğitim alanı değil, yetişkinlerin kendi arzularıyla kendilerini geliştirebilecekleri, kendi zamanlamalarını kendilerinin yapabilecekleri ve öğrenme süreçlerini asıl olarak kendilerinin planlayacakları serbest bir öğrenim alanı. Atölye yürütücüleri katılımcılar için aslında bir konuda kendilerini geliştirmelerini sağlayacak kolaylaştırıcılar. Bu tarz modeller özellikle Türkiye’de yeni gelişiyor ve keşfediliyor. Uluslararası alanda HREA (The global human rights education and training centre) İHO için önemli bir ilham kaynağı ve yine EDX ve Udemy gibi alanlar da özellikle teknik açıdan takip ettiğimiz alanlar.
İHO’nun kayıtlı katılımcılarıyla paylaşımları dışında internet üzerinden ulaşılabilecek eğitici/bilgilendirici içerikleri olacak mı?
Evet. Üç ayda bir çalışma metinleri başlığı altında insan hakları alanında yazılan bir makale/yorum/raporu yayınlayacağız. Türkiye’de akademik özgürlük ve insan hakları çalışmaları alanındaki gelişme ve ihlalleri takip edeceğiz. Ayrıca yaz okulu planlarımız var.
#HakÇetelesi kampanyası için sizden, sivil toplumda sıkça kullanılan kavramlarla ilgili tanımlarınızı Sivil Düşün ile paylaşmanızı rica ediyoruz. Aşağıdaki kavramları bize kısaca açıklar mısınız?
- Hak temelli yaklaşım: Hak temelli yaklaşım kavramı hakların korunmasına ilişkin yaklaşımı karşıt anlamlı olan ihtiyaç veya yardım temelli yaklaşımdan ayırmak için kullanılmaktadır. İkinci yaklaşımda hakkı eksik olana bir iyilik yapılmakta, hayırda bulunulmaktadır. Bu nedenle, burada asıl süje yardımı yapan kişidir. Oysa hak temelli yaklaşımda, insana ahlaki bir süje olarak yaklaşılır ve asıl süje hak sahibidir. Bu ikinci durumda, hakkı ihlal edilene yönelik çalışmanın kaynağı bu kişinin hak sahibi olması bu hakkın da başta devlet olmak üzere diğer süjelere ödev yüklemesidir. Bunun sonucu olarak hak sahibine yönelik davranışında devlet ve diğer süjeler bir “iyilik” yapmamakta, yapmakta oldukları bir ahlaki ödevi yerine getirmektedir. İnsan hakları örgütleri hak temelli yaklaşımı benimsedikleri için hayır kurumları değildir, hak mücadelesi verirler.
- Savunuculuk: Hak savunuculuğu, başkasının haklarını savunmak ile tanımlanabilir. Başkalarının haklarını savunmanın çok çeşitli araçları vardır. Hak savunucusu, hukuksal ve siyasal araçlardan eğitime, kapasite geliştirmeye kadar çok çeşitli araçları kullanır.
- Aktif vatandaşlık: Kişinin vatandaşı olduğu devletle ilişkisinde devlete karşı sadece ödev ve sorumluluklarla yüklü olduğu pasif bir rol yerine, aslında kendisinin inşa ettiği devlete ödev ve sorumluluklarını hatırlatan, temel haklar üzerinden siyasette, toplumsal alanda ve ekonomide aktif rol alan vatandaşlık.
Bizimle, sivil toplum temsilcileri ve aktivistler için 10 yayından oluşan bir “İnsan hakları okumaları” listesi paylaşabilir misiniz? (Tercihen Türkçe)
Johan Galtung, Bir Başka Açıdan İnsan Hakları, çev. Müge Sözen, İstanbul, Metis
Yayınları, 1999.
Hakikat ve İnsan Hakları, Özkan Agtaş ve Bişeng Özdinç (der.), Ankara, Dipnot, 2012.
Costas Douzinas, İnsan Hakları ve İmparatorluk, çev. Kasım Akbaş ve Rabia Sağlam, İstanbul, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2017.
Costas Douzinas, Hukuk, Adalet ve İnsan Hakları, çev. Kasım Akbaş ve Rabia Sağlam, İstanbul, Nota Bene Yayınları, 2015.
Samuel Moyn, Son Ütopya: Tarihte İnsan Hakları, çev. Firdevs Ev, İstanbul, Koç Üniversitesi Yayınları, 2017
Ronald Dworkin, Hakları Ciddiye Almak, çev. Ahmet Ulvi Türkbağ, Dost Kitabevi Yayınları.
Bülent Tanör, Türkiye’nin İnsan Hakları Sorunu, BDS Yayınları, 1994.
Frederick Schauer, İfade Özgürlüğü: Felsefi Bir İnceleme, çev. M. Bahattin Seçilmişoğlu, Liberal Düşünce Topluluğu Yayınları, 2002.
İbrahim Ö. Kaboğlu, Özgürlükler Hukuku, İmge Kitabevi, Ankara, 2013.
İnsan Hakları Okulu atölye yürütücülerini yakından tanımak için tıklayınız.